ប្រវត្តិនៃបុណ្យអុំទូក អកអំបុក សំពះព្រះខែ និងបណ្ដែតប្រទីប

មានតាំងពីបរមបុរាណដ៏យូរលង់មកហើយ ដែលមានចែងក្នុងឯកសាររបស់ប្រវត្តិវិទូបរទេស ក៏ដូចជាតាម
សិលាចារិកនៃប្រាសាទអង្ករ ។ សូមបញ្ជាក់ថា បុណ្យអុំទូកនេះមានការបកស្រាយប្លែកៗគ្នាជាច្រើន ហើយពីធីធ្វើក៏ប្លែកគ្នាដែរ ដូចមាន
ចែងនៅខាងក្រោម ៖
ក -​ តាមសៀវភៅជយវរ្ម័នទី ៧ មាននៅក្នុងវិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យយើងពីដើម មានចែងថាៈ
នៅសម័យអង្គរនាគ្រឹស្តសករាជសតវត្សទី ១២ ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា មានសេចក្តីសុខក្សេមក្សាន្តរុងរឿងណាស់ ដោយ
ព្រះបាទជយវរ្ម័នទី ៧ ស្តេចចេញធ្វើសង្រ្គាមជើងទឹកបង្រ្កាបពួកចាម ដោយកងទ័ពទូកជាចម្បាំងរំដោះក្រុងកម្ពុជា ឲ្យរួចផុតស្រឡះចេញ
ពីខ្មាំងសត្រូវ (គ.ស ១១៧៧-១១៨១) រឿងចម្បាំងគ្រានេះ មានឆ្លាក់នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទបាយ័ននិងបន្ទាយឆ្មារ ។
ក្នុងចម្លាក់នោះឃើញមានកងទ័ពទូកយ៉ាងច្រើនមហិមា ដែលមានព្រះឆាយាលក្ខណ៍នៃព្រះបាទជយវរ្ម័នទី៧ ប្រថាប់ឈរ
លើទីតាំង នាវាចម្បាំងដោយទ្រង់ធ្នូ និងដំបងយ៉ាងស្វាហាប់ក្នុងចំណោមកងទ័ពទូកទាំងឡាយ ។
ខ - ឯកសារល្បែងប្រណាំងទូករបស់ក្រុមជំនុំទំនៀមទម្លាប់លេខ ១៩.០០៤ និពន្ធដោយលោក ថាច់ ប៉ែន ហៅ ប៉ាង អាចារ្យនៅ
ពុទ្ធសាសនបណ្ដិត្យរង ខេត្តឃ្លាំងកម្ពុជាក្រោមមានចែងថាៈ "សម័យលង្វែក ព.ស ២០៧១ គ.ស ១៥២៨" ​ព្រះបាទអង្គចន្ទ ទី១ ទ្រង់តាំង
ពញាតាត ងារជាស្និទ្ធិភូបាល ជាស្តេចក្រាញ់នៅកម្ពុជាក្រោម ស្រុកបាសាក់ ។ ស្តេចក្រាញ់នេះបានចាត់របៀបរៀបចំការពារស្រុកមាន
ដូចតទៅនេះ:
ទាហានជើងទឹកចែកជា ៣ ក្រុម

ក្រុមទី១ ហៅទ័ពស្រួច ហាត់ច្បាំងនឹងទូកដែលមានទ្រង់ទ្រាយដូចទូកប្រណាំងយើងសព្វថ្ងៃ ។
ក្រុមទី២ ហៅទ័ពជំនួយ ហាត់ច្បាំងនឹងទូកចែវពីរជួរដែលមានទ្រង់ទ្រាយដូចទូកប្រណាំងយើងសព្វថ្ងៃ ។
ក្រុមទី៣ ហៅទ័ពបាសាក់ គឺទូកធំមានដំបូល មានចែវ មានក្តោងមានទ្រង់ទ្រាយដូចជាទូកបាសាក់ ហៅទូកប៉ុកចាយ តែរាងស្តូច
វែងមានដំបូលតែមួយកាត់ខាងមុខឥតជញ្ជាំង ។ល។ ជាទូកដាក់ស្បៀងអាហារសម្រាប់កងទ័ព ។
របៀបបង្ហាត់ច្បាំង "តាមទំនៀមស្តេចក្រាញ់កម្ពុជាក្រោម" ស្រេចលើមន្រ្តី ៤ទិស "ចតុស្តម្ភ" ដែលនៅក្នុងឱវាទស្និទ្ធិភូបាល
ស្តេចក្រាញ់គ្រប់ជំពូក ដែលបញ្ញតិច្បាប់សម្រាប់ស្រុក ។ល។ កំណត់ថ្ងៃពេញបូណ៌មីខែកត្តិក រដូវអកអំបុកនោះ មន្ត្រីទាំង ៤ទិស ​ត្រូវ
កេណ្ឌទាហានទាំងជើងទឹក ជើងគោក "សមយុទ្ធ" ១ថ្ងៃ ១យប់ រាល់ឆ្នាំ ។
ចំណែកទាហានជើងទឹកឲ្យទៅប្រឡងឫទ្ធី ឯទន្លេពាមកន្ថោក្នុងខេត្តឃ្លាំង ត្បិតទីនោះជាទីប្រជុំទឹក គ្រប់ខេត្តទៅមកបានស្រួល ។
តាមសៀវភៅ និងឯកសារ ជាប្រភពទាំងពីរខាងលើនេះ អាចសន្និដ្ឋានបានថា ប្រទេសកម្ពុជាសម័យបុរាណ ជាប្រទេសមាន
កងទ័ពជើងទឹកយ៉ាងខ្លាំងពូកែ និងមានពិធីហ្វឹកហ្វឺន ពីធីសមយុទ្ធកងទ័ពនេះ ជាប្រពៃណីជាប់រៀងរាល់ថ្ងៃ ហើយអាចសន្និដ្ឋានថា ប្រទេស
កម្ពុជាធ្វើពិធីនេះរៀងរហូតមក គឺជាប់តំណមកពីសមយុទ្ធក្នុងសម័យបុរាណនេះឯង ។
គ- ឯកសារខ្លះ បាននិយាយថា ពិធីបុណ្យបុណ្យអំទូក គឺជាបុណ្យប្រពៃណីជាតិដ៏ធំមួយនៅប្រទេសកម្ពុជា ។ បុណ្យនេះមាន
រូបភាពប្រហាក់ប្រហែលនឹងបុណ្យប្រចាំរដូវរបស់ជនជាតិអឺរ៉ុប ដែលមានឈ្មោះថា សាំង ហ្សង់ ដែលបច្ចុប្បន្នប្រារព្ធធ្វើនៅអឺរ៉ុបខាងជើង ។
ប្រពៃណីខ្លះ មានប្រវត្តិជាប់ទាក់ទងយ៉ាងជិតស្និទ្ធទៅនិងប្រវត្តិនៃព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ។ ប៉ុន្តែការបកស្រាយមួយដែលអាចយកជាការ
គ្រប់គ្រាន់ គឺក្នុងបំណង "ដឹងគុណដល់ព្រះគង្គា និងព្រះធរណីដែលបានផ្តល់ដល់ជីវភាពរស់នៅនិងសុខុមាលភាពចំពោះទឹកដីវិញ ដែល
យើងនាំគ្នាធ្វើឲ្យកករល្អក់" ។
ការបកស្រាយចុងក្រោយនេះ គឺដូចគ្នាបេះបិទទៅនឹងទំនៀមទម្លាប់នៃព្រហ្មញ្ញសាសនា ហើយស្របនឹងស្ថានភាពភូមិសាស្រ្ត
ជាក់ស្តែងនិងជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់ប្រជាកសិករយើង ។
ពីធីបុណ្យអុំទូកប្រព្រឹត្តទៅនាថ្ងៃពេញបូណ៌មី ខែកត្តិក ស្របទៅនឹងរដូវទឹកជំនន់ ដែលក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានខែមកហើយ បានធ្វើ
ឲ្យបឹងបួរទាំងឡាយក្លាយទៅជាសមុទ្រដ៏ធំល្វឹងល្វើយហើយ ក៏បញ្ជាក់ទៀតថា ពេលនោះស្រូវក្នុងស្រែកំពុងតែទុំហើយ ។
នៅពេលដែលទឹកទន្លេមេគង្គលិចជន់ "សីហា-វិច្ឆិកា" ទឹកជំនន់ដ៏សន្ធឹកសន្ធាប់ បានចូលចាក់ស្រោចស្រប់បឹងបួរតាមរយៈ
បឹងទន្លេសាប ដែលហូរពីត្បួងទៅជើង ។ ដល់រដូវទឹកស្រក់ដែលចាប់ផ្តើមនៅខែវិច្ឆកា ទឹកបឹងបួរហូរត្រលប់តាមទន្លេសាបដដែល
ពីជើងមកត្បូងវិញ ។
ទឹកជំនន់នៃទន្លេមេគង្គ ពិសេសជំនន់នៅតាមបឹងបួរមានប្រភពមកពីប្រទេសទីបេដ៏សែនឆ្ងាយ បានផ្តល់ជីវភាពនូវស្រែចំការ
នៅប្រទេសកម្ពុជា ។ ដីល្បាប់ដែលបានដោយសារទឹកជំនន់នៃទន្លេបឹងបួរទាំងឡាយបានធ្វើឲ្យដីមានជីជាតិ បង្ករបាននូវធនធាន
សម្បូរបែប នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ។
ដំណាំទាំងឡាយ ដែលកសិករខ្មែរធ្វើតាមចង្វាក់នៃទឹកសម្រកបានផ្តល់នូវផលយ៉ាងច្រើន រាំងស្កាត់នូវគ្រោះទុរ្ភឹក្ស និងផ្តល់
សុភមង្គល ។ ដូច្នេះហើយបានជាដល់រដូវទឹកស្រក បុរាណខ្មែរយើងក៏កំណត់យកថ្ងៃពេញបូណ៌មី ខែកត្តិក ជារៀងរាល់ឆ្នាំ រៀបចំពិធីអុំទូក
បណ្តែតប្រទីប សំពះព្រះខែ អកអំបុក ដើម្បីសម្តែងមនោសញ្ចេតនាដឹងគុណចំពោះទន្លេមេគង្គ និងទន្លេសាប ដែលបានផ្តល់ជីជាតិយ៉ាង
សំខាន់បំរើវិស័យកសិកម្ម ។
ពិធីបុណ្យនេះ គេតែងប្រារព្ធធ្វើអស់ថេរវេលា ៣ថ្ងៃ គឺ ថ្ងៃ ១៤កើត ១៥កើត និងថ្ងៃ ១រោជ ខែកត្តិក ធ្វើនៅតាមដងទន្លេសាប
នាកំពង់ផែមុខវាំង ។

ក - គម្ពីទាថាវង្ស ភាសាបាលីបានចែងថា ព្រះចង្កូមកែវទាំងបួននៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធប្រតិស្ថាននៃទីតាំងទាំង ៤ គឺៈ
ទី១ - នៅត្រៃត្រឹង្សសួគ៌
ទី២ - នៅពិភពនាគ
ទី៣ - នៅស្រុកគន្ធារ
ទី៤ - នៅទន្តបុរៈគលិង្គរដ្ឋ
ខ - ភាណវារៈបាលី ត្រង់ពុទ្ធនមក្ការគាថា មានចែងថា ស្នាមព្រះបាទព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធប្រតិស្ថាននៅទីតាំង ៥ គឺៈ
ទី១ - នៅសុវណ្ណមាលិកបរពត
ទី២ - នៅសុវណ្ណបរពត
ទី៣ - នៅសុមនកូដបរពត
ទី៤ - នៅយោនកបុរី
ទី៥ - នៅស្ទឹងនម្មទា
គ - ពាក្យសរសើរព្រះបាទ "យស្សបាទេ" ទាំងបាលី ទាំងសម្រាយមានចែងថា ព្រះបាទនៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធប្រតិស្ថាននៅទីតាំង ៥
ដូចក្នុងភាណរៈដែរ ។
ដោយហេតុមានគម្ពីរដីការជាប្រភពយ៉ាងនេះ បានជាពុទ្ធបរិស័ទខេមរជាតិតែងធ្វើពិធីបណ្តែតប្រទីប នៅយប់ពេញបូណ៌មី
ខែអស្សុជ ដែលក្រោយមកគេប្រារព្ធពិធីបណ្តែតប្រទីបនៅយប់ ១៤-១៥កើត និង ១រោជ ខែកត្តិក បូជាចំពោះចង្កូមកែវនៅពិភពនាគ
ព្រះពុទ្ធបាទនៅស្ទឹងនម្មទា និងនៅទីឯទៀតដូចពោលខាងលើ ហើយដោយជឿថា ជាការកុសលយ៉ាងធំបានផលយ៉ាងប្រសើរដើម្បី
សុខចំរើន រុងរឿងដល់ខ្លួន ដល់ប្រជាជន និងដល់ប្រទេសជាតិ ។
តាមគម្ពីរបរមត្ថទីបនី អដ្ឋកថា ចរិយាបិដក ភាសាបាលីមានចែងថា ក្នុងដើមីភទ្ទបក្បនេះ ព្រះបរមពោធិសត្វនៃយើង ទ្រង់យោន
យកកំណើតជាសសបណ្ឌិត "កំណើតជាទន្សាយ" ។ នៅថ្ងៃពេញបូណ៌មីមួយ សសបណ្ឌិតបានអធិដ្ឋានឧបោសថសីល ហើយឧទ្ទិស
មំសៈជាទានបរមត្ថបារមី ដើម្បីបំពេញពោធិសម្ភារឲ្យបានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធ ។ ព្រះឥន្ទទ្រង់ជ្រាបហេតុការណ៍នោះក៏ទ្រង់ក្រឡាខ្លួនជា
ព្រាហ្មណ៍ចាស់ មកសុំមំសាសសបណ្ឌិតជាអាហារសសបណ្ឌិតពោធិសត្វបានឲ្យព្រាហ្មចាស់នោះបង្កាត់ភ្លើងភ្នក់ ហើយក្នុងពេលដែល
ភ្លើងកំពុងឆេះសន្ធោរសន្ធៅ សសបណ្ឌិតក៏រលាស់ខ្លួន ៣ដង ដើម្បីឲ្យសត្វស្អិតដែលជាប់នៅនិងរោមជ្រុះចេញរួច ក៏លោតចូលទៅក្នុង
ភ្នក់ភ្លើងភ្លាម ។ អស្ចារ្យណាស់ភ្លើងនោះពុំបានឆេះសសបណ្ឌិតសោះ ឥន្ទព្រាហ្មណ៍បានស្ទុះទៅពព្រះពោធិសត្វឡើងទៅដល់មណ្ឌល
ព្រះច័ន្ទ ហើយទ្រង់យកម្នាងសិលាគូររូបទន្សាយហើយ ឥន្ទព្រាហ្មណ៍អធិដ្ឋានថា សូមឲ្យរូបទន្សាយពោធិសត្វដែលខ្ញុំគូរនេះនៅជាប់រហូត
​ ដល់ទីបំផុតកប្ប។
ដោយអានុភាពទានបរមត្ថបារមីនៃព្រះពោធិសត្វផង និងសេចក្តីអធិដ្ឋានរបស់ព្រះឥន្ទផង រូបទន្សាយក៏ឃើញប្រាកដក្នុងមណ្ឌល
ព្រះចន្ទដរាបដល់សព្វថ្ងៃ ។
ដោយជឿតាមរឿងនេះហើយ បានជានៅវេលាយប់ពេញបូណ៌មី ខែកត្តិក រៀងរាល់ឆ្នាំ ខ្មែរយើងយកនំចំណី មានអំបុក និងចេក
ជាដើម​ មកបូជាព្រះចន្ទ ហៅថាពិធីសំពះព្រះខែ អកអំបុក ។
ឯកសារយោងៈ "ប្រវត្តិ បុណ្យអុំទូក បណ្តែតប្រទីប សំពះព្រះខែ អកអំបុក" បោះពុម្ព ព.ស ២៥៤៥ និង គ.ស ២០០១